پشه خاکیها

                     پشه خاکیها Sand Files

           (راسته دوبالان خانواده Psychodidae)
پشه خاکیها حشراتی بسیار کوچک و ظریف و در عین حال از نظر بهداشتی بسیار حایز اهمیت می باشند. این حشرات ناقل چندین بیماری مهم در مناطق مختلف جهان از جمله ایران هستند.

حشرات زیر خانواده فلبوتومینه که به آنها پشه خاکی(Sand fly)

 گفته می شود دارای جثه ای کوچک به طول 1/5 تا 4 میلی متر و بدون پرمو هستند. چشمهایمرکب درشت و پاهای نسبتا بلندی دارند. شاخکهای بلند و با بندهای کوتاه دارند که در نر و ماده به یک شکل است. قطعا دهانی به صورت یک خرطوم کوتاه، پهن و نامشخص بوده که طول آن کاملااز پالپ و شاخکهای کمتر است.

شکل بال در پشه خاکیها اختصاصی است و به راحتی از دوبالان بسیار کوچک غیر خونخوار و شبیه فلبوتوموسها قابل تشخیص است. بدین صورت که بال نسبتا باریک و نوک تیز و پوشیده از مو بوده و در حالت استراحت با زاویه ایی بین 45 تا 60 درجه نسبت به بدن رار می گیرد.

رنگبندی بالها نیز فرم خاصی دارد بدین شکل که اولا فاقد سلول بسته هستند و ثانیا رگبال طولی دوم بال دوبار منشعب می گردد.

حشراتی با دگریستی کامل هستند. ماده ها تخمگذار بوده و عمل تخمگذاری به صورت تک تک انجام می گیرد و بین 15 تا 400 تخم در هر نوبت گذارده می شود. تخمها معمولا در خاکهای با رطوبت بالا، در محل لانه میزبان و شکافها، زیر خاک و برگهای در حال پوسیدن، در خاک کف طویله ها و اصطبلها و کلا در محلهایی که مواد آلی مورد نیاز لارو وجود داشته باشد، قرار داده می شوند.

لاروها دارای قطعات دهانی ساینده بوده و از مواد آلی غیر زنده موجود در محل مثل گیاهان پوسیده، مدفوع و اجساد حیوانات و گاهی از قارچها تغذیه می کنند. شفیره کمی خمیده و در انتها پوسته لاروی با چهار ابریشم دمی به همراه دارد و دوره شفیرگی یک الی دو هفته طول می کشد.در مرحله بلوغ فقط حشرات ماده خونخوار هستند و حشرات نر از مواد قندی و شیره گیاهان تغذیه می کنند.

پشه خاکیها به دلیل داشتن خرطوم ضعیف و قدرت کم خونخواری معمولا قسمتهای نازکتر پوست مثل صورت، پشت دست، روی پاها و حاشیه زخمها را جهت خونخواری انتخاب می کنند، هم چنین ترجیح در انتخاب نوع میزبان، گونه های مختلف متفاوت است. بعضی انواع از خزندگانی مثل مارمولک و سمندر تغذیه می کنند. بسیاری از گونه ها ازجوندگان و خرگوشها تغذیه کرده و برخی از حیوانات بزرگتر و پرندگان تغذیه می کنند که تماما گونه های حیوان دوست (Zoophilic)

هستند ولی بعضی انواع خون انسان را ترجیح می دهند و انسان دوست هستند.

اهمیت پزشکی

الف-اثرات گزش:پشه خاکیها علی رغم جثه کوچک خود، دارای بزاق سمی و حساسیت زا هستند و گزش آنها ایجاد خارشهای شدید به خصوص در افراد حساس می کند. معمولا اولین تماسها با گزش پشه خاکی، عوارض ناچیزی به همراه دارد ولی پس از مدت کوتاهی عوارض آلرژیک بروز کرده و د رمحل گزش پاپولهایی ایجاد می شود که یک تا دو هفته باقی می مانند. بیشتر پشه خاکیها جهت تکمیل خونخواری بیش از یک نقطه را در مورد گزش قرار می دهند و اغلب دو یا چند گزش نزدیک هم دیده می شود.

ب-انتقال بیماریها:مهمترین بیماریهای منتقله توسط پشه خاکیها، انواع لیشمانیوز است. این بیماریها که توسظ انگل های تک یاخته تاژکدار از خانواده trypanosomatidae و جنس leishmania ایجاد می شوند، دارای انواع بسیار متعددی هستند تشکیل کمپلکس هایی را در نقاط مختلف جهان داده و بیماریهایی با انواع بسیار متعددی هستند تشکیل کمپلکس هایی را در نقاط مختلف جهان داده و بیماریهایی با مشخصات بالینی مختلف جهان داده و بیماریهایی با مشخصات بالینی مختلف ایجاد می کنند.

پشه خاکیها همانگونه که ذکر شد قدرت و ارتفاع پرواز کمی دارند و افرادی که در محلهای بلند ساختمانها ساکن می شوند اغلب از گزش آنها در اماکن هستند. مبارزه با پشه خاکیها در اماکن و اطراف ساختمانها به راحتی با سمپاشی توسط سموم قابل اجراست. به دلیل طولانی بودن سیکل خم و حساس بودن پشه خاکیها نسبت به اکثر سموم غالبا یک نوبت سمپاشی در سال جمعیت آنها را به خوبی کنترل کرده ودر این فاصله قادر به تجدید جمعیت خود نیستند. استفاده از توریها و پشه بندهایی با سوراخ های ریز برای در پنجره و هنگام استراحت مفید خواهد بود. در مناطقی که افراد ناچار به حضور درفضای باز درهنگام غروب  و یا در طول شب هستند می توان از پمادهای دور کننده (repellents) حاوی ترکیبات دی اتیل تولوآمید و یا دیمتیل فتالات در قسمتهای برهنه پوست و از لباسهای مناسب و پوشیده استفاده کرد.