پشه

پشه های حقیقی خانواده Culicidae

پشه ها حشراتی با دگریستی کامل ودارای چهار مرحله لاروی هستند. تخم،لارو و شیفره آنها آبزی ولی بالغ آنها خشکی زی می باشند. لاروها هی شباهتی با حشره بالغ چه از نظر مرفولژی و چه از نظر بیولوژی و نحوه تغذیه ندارند. محلهایی تخمریزی و رشد لارو پشه ها، آبهای راکد و یا آبهای با جریان بسیار کند است که به آن لانه لاروی (Breeding place) گفته می شود. لانه های لاروی پشه ها بسیار متنوع و شامل آبهای بسیار کم مثل آب جمع شده در شکاف تنه درختان یا جای پای حیوانات و حتی آب جمع شده در پشت کولرها، تا آبهای با حجم بسیار زیاد مثل برکه ها و استخر های طبیعی و مصنوعی می باشد، همچنین بعضی از پشه آبهای شیرین و بعضی شور، تعدادی آبهای نسبتا تمیز و بعضی حتی آبهای خیلی کثیف مثل فاضلابها و بالاخره آبهای بدون گیاه و یا پوشش گیاهی را ترجیح می دهند. شناخت لانه های لاروی انتخابی توسط هرگونه و درک بیولژی آن تاثیر بسزایی در اتخاذ استراتژی مناسب جهت برنامه های کنترل پشها و نهایتا بیماریهای منتقله توسط پشه ها دارد.

پشه ها با پراکندگی وسیع و حضور خود در اماکن انسانی از طریق گزش و تزریق بزاق به بدن باعث ایجاد آزار و مزاحمتهای فراوان برای انسان می شوند که به صورت خارش، تورم، التهاب موضعی و تحریکات پوستی که در افراد حساس و در صورت تعداد گزش زیاد می تواند موجب عوارضی عمومی و حتی درماتیت شود، بروز می کند.

روشهای مهم مبارزه با پشه هاعبارتند از: مبارزه و محافظت فردی، روشهای فیزیکی و مکانیکی مبتنی بر اصول مهندسی محیط زیست یا روشهای محیطی، مبارزه شیمیایی،مبارزه بیولژیکی و مبارزه ژنتیکی.

1-مبارزه و محافظت فردی: یکی از ساده ترین و موثرترین

روش کنترل پشه ها و بیماریهای منتقله توسط آنها ایجاد محافظت فردی در متقابل گزش پشه هاست. این عمل از طریق نصب توری برای در و پنجره ها،هواکشها و کانالها، استفاده از پشه بند در مناطق آلوده هنگام خواب در هوای آزاد و استفاده از ترکیبات دور کننده مثل Dimethyl phatlate و  Diethyl toluamide به خصوص در طول شب و هنگام  خواب و استراحت انجام می گیرد. هم چنین استفاده از حشره کشهای پیرتروئیدی و حشره کش هایی با خاصیت تدخینی بالا مثل D.D.V.P(دیکلروفوس) که دارای خاصیت تاثیر فوری (Knock down)هستند به صورت اسپری و بمبهای آئروسل روشی مفید ولی پر هزینه در منازل و محلهای کوچک است که انسان را برای مدت کوتاهی از گزش پشه ها محفوظ می دارد.

2-روشهای فیزیکی و مکانیکی یا روشهای محیطی: هدف این روشها محدود کردن و از بین بردن لانه های لاروی و یا تغییر شکل آنهاست به طوری که برای رشد لارومناسب نباشند.

اقدامات مهم جهت دستیابی به این اهداف عبارتند از:زهکشی، خشک کردن باتلاقها، پرکردن چاله ها و گودالهای آبهای راکد و هرز آبهای سطحی و گاهی نیز جریان دادن به آبهای راکد و از بین بردن پوشش گیاهی درون آبهای راکد که هرز آبهای سطحی و گاهی نیز جریان دادن به آبهای راکد و از بین بردن پوشش گیاهی درون آبهای راکد که برای گونه های خاصی مناسب است (البته اقدام اخیر ممکن است چنین آبهایی را برای گونه های دیگری مناسب می سازد که چنانچه این گونه ها ناقل باشند، اقدام مفیدی نخواهند بود).روشهای فوق در دراز مدت بسیار مفید،با ثبات و دایمی هستند ولی در عین حال روشهایی پر هزینه بوده و انجام آنها در توان سازمانهای دولتی و با بودجه های بالا است.

3-مبارزه شیمیایی:این روش می تواند علیه لارو و یا بالغ انجام گیرد. برای مبارزه با لارواز سموم لاروکش (Larvicide)

مثل سبز پاریس (Green paris) که از قدیمی ترین سموم لاروکش با کاربرد وسیع است،همچنین از سموم آلی مصنوعی مثل Temephos یا ابیت (Abate) که ممکن است به صورت گرانول، پودر و امولسیون تهیه و مصرف شوند، استفاده می گردد. از دیگر مواد لاروکش روغنها هستند که ممکن است طبیعی مثل گازوئیل و نفت سفید و یا مصنوعی و تجاری مثل Flit MLO وMalariol HS باشند. روغنها هم از طریق فیزیکی (با مسدود کردن سوراخهای تنفسی باعث خقتگی لاروها می شوند) وهم از طریق جذب شدن باعث مسمومیت و مرگ لاروها می شوند.

برای مبارزه با حشره بالغ از سموم شیمیایی آلی و بادوام و به روش ابقایی (Resideual sprying) استفاده می شود. برای این منظور از سموم متعددی مثل DDT به میزان 2gr/m2، گامکسان 0/4 gr/m2، بایگون 2gr/m2 و مالاتیون و فنیتون به میزان 1/5 gr/m2  استفاده می شود. در این حال باید تمام سطوح داخلی ساختمانها در سطح وسیع در مناطق تحت کنترل سمپاشی شده و در سال بسته به میزان دوام سم، 2 تا 4 نوبت تکرار شود. مبارزه شیمیایی سریعترین راه کنترل پشه ها به خصوص در زمان اپیدمی بیماریهای منتقله می باشد.

4-مبارزه بیولژیک:مفهوم مبارزه بیولژیک استفاده از عوامل بیماریزا و دشمنان طبیعی یک موجود به منظور از بین بردن و کنترل جمعیت آن است. ا زعوامل مهم و مفید کنترل بیولژیک پشه ها که غالبا  در مرحله لاروی موثر هستند می توان ماهیهای لاخوار گامبوزیا که در آبهای کم عمق رها سازی می شوند و هم چنین به باکتریهایی مثل Bacillus torengiensis سروتایپ 14 که کاربرد وسیعی در بسیاری از مناطق دنیا پیدا کرده و داری اسپورهای حاوی کریستال سمی و کشنده برای لارو پشه هاست اشاره کرد.لاروها در اثر خوردن اسپورهای سمی مسموم و از بین می روند. علاوه بر اینها بعضی از قارچها مثل Coelomomyes و Culicinomoyces وتعدادی از نماتدها مثل Romanomermis culicivorax و حتی تک یاخته ها و ویروسهای بیماریزا برای حشرات نیز شناسایی و به طور محدود استفاده شده اند ولی کاربرد چندانی پیدا نکرده اند.

5-مبارزه ژنتیکی:اساس این مبارزه که بیشتر بر روی حشرات ناقل مختلف در بهداشت موفقیت آمیز بوده، دستکاری ژنها و ایجاد موتاسیون در جهت نر عقیمی (Male sterility) بنا شده است. ایجاد ناسازگاری سیتوپلاسمی و تبدیل پشه های ناقل به غیر ناقل از طریق وارد کردن ژنهای ناسازگار به آنها و رها سازی این پشه ها در طبیعت به منظور جایگزین کردن جمعیت غیرناقل  با ناقل از دیگر روشهای مبارزه ژنیتیکی هستند.